Kaderleden van FNV Bondgenoten in de Regio Rotterdam volgen in 2012/2013 de Leerweg. De leerweg gaat in op de gevolgen van het werken in de nacht en wat je er als vakbondskadergroep aan kan verbeteren.
In maart en april hebben kadergroepen van verschillende ploegendienst bedrijven in de regio Rotterdam en Zeeland de Regionale Enquête Ploegendiensten onder de werknemers uitgezet. Van verschillende bedrijven een adviesrapport gemaakt. Deze zijn hier te downloaden alsmede alle rauwe data van alle deelnemende bedrijven.
In totaal hebben 11 bedrijven meegedaan en hebben 1375 werknemers de enquête ingevuld. Een viertal bedrijven hebben een flink aantal respondenten verzameld. Van deze bedrijven zijn aparte adviesrapporten opgesteld (Philip Morris, Shell Pernis en Moerdijk en BP).
Ook is een rapport samengevoegd met de resultaten totaal (downloaden).
Op maandag 13 mei 2013 komt de Regionale Werkgroep Ploegendiensten Rotterdam bij elkaar om de resultaten te bespreken. Van belang is dat de uitkomsten vertaald worden naar een plan van aanpak in de bedrijven. Diverse gesignaleerde problemen verdienen aandacht en verbetering. Ook zal de werkgroep bespreken welke regionale activiteiten ondernomen kunnen worden.
Hier alvast een korte presentatie van de belangrijkste resultaten in een powerpoint met audio.
Beste mensen, Werken in ploegendiensten en met name nachtdienst is niet altijd even gezond en veilig voor werknemers. Daarom is het belangrijk om verstandig om te gaan met de nachtdienst. Er is veel te verbeteren, bijvoorbeeld door roosters aan te passen of extra veiligheidsmaatregelen te nemen.
FNV Bondgenoten wil graag meer weten over de ervaring van ploegendienst werkers. Daarom hebben we een vragenlijst gemaakt die vragen stelt over je rooster, de veiligheid en de voorzieningen tijdens de nachtdienst. Als zoveel mogelijk mensen de vragenlijst in vullen dan helpt ons dat om verbeteringen en vernieuwingen in jullie bedrijf aan te kaarten.
-Deel 1: wat zijn de
mogelijkheden voor het opzetten/ontwikkelingen van vakbondswerk gericht op het
verbeteren van de arbeidsomstandigheden. Ik zal daar een korte lezing over
verzorgen.
-Deel 2:
vakbondsactiviteiten opzetten als onderdeel van de
Leerweg.
AANVULLING: 11 januari 2013. Ik heb een kort filmpje gemaakt van mijn powerpoint presentatie aanstaande maandag. (Sorry voor het watermerk. Binnenkort schakelen we over naar Office 2010 en dan gaat dit veel gemakkelijker).
Dit artikel gaat hieronder vooral in op deel 2:
Vakbondsactiviteiten op de werkvloer starten.
De Leerweg Licht op de
Nacht bestaat niet alleen uit voorlichting krijgen over nachtarbeid maar ook uit
het opzetten van activiteiten in je bedrijf. Vanuit de Leerweggroep
gaat er in alle deelnemende bedrijven een enquête uitgezet worden over nachtarbeid.
Dat uitzetten van de
enquête heeft drie doelen:
-het geeft jullie een
aanleiding om met je collega kaderleden en de collega’s op de werkvloer
nachtarbeid onder de aandacht te brengen.
-de enquête levert
informatie op wat de mensen in jullie bedrijf als belangrijkste problemen en
wensen ervaren rond nachtarbeid.
-de enquête is de basis
om samen met de begeleidend vakbondsbestuurder een plan van aanpak te
ontwikkelen na afloop van de leerweg.
Er zijn wat
hulpmiddelen ontwikkeld voor het uitzetten van de enquête. De omvangrijke
brochure Licht op de Nacht terug gebracht tot een folder. En er is een
visitekaartje gemaakt met het internetadres erop waar de enquête ingevuld kan
worden. Het is de bedoeling dat jullie en je collega kaderleden in het bedrijf
zoveel mogelijk folders en visitekaartjes gaan uitdelen en mensen gaan oproepen
om de enquête in te vullen. Ik heb de folder die we voor Weert hebben gemaakt
bijgesloten, zodat jullie een idee hebben hoe dat eruit
ziet.
Huiswerk voor de bijeenkomst van 14 januari.
1. De enquête die we gebruikt hebben in de leerweg Weert kun je hier downloaden. Die moet voorafgaand aan de bijeenkomst goed door jullie bekeken worden . Het is belangrijk dat we de
vragen steeds op een regionale maat snijden. Jullie moeten met de vragen uit
de voeten kunnen. Bekijk daarom de vragenlijst zo goed mogelijk. Op 14 januari
gaan we er uitgebreid over praten:
-Welke vragen mis
je?
-Welke vragen zijn
overbodig?
-Welke vragen moeten
aangepast worden?
2. Denk ook alvast
na:
-het aantal folders en
visitekaartjes wat je voor je bedrijf wil
bestellen, Een voorbeeld van de folder kun je hier downloaden
-moet de vragenlijst bij
jullie op papier worden uitgedeeld. Op papier heeft een groot voordeel omdat je
dan zelf als kadergroep kan bijhouden hoeveel enquêtes er ingevuld zijn en je op
pad kan gaan als dat aantal tegen valt. Nadeel is dat je als kadergroep de
ingevulde papieren vragenlijsten zelf moet invoeren in de data base. Dat is
overigens helemaal niet moeilijk, maar kost per vragenlijst ongeveer 5 minuten.
VERVOLG
NA 14 JANUARI 2013.
-de vragenlijst wordt
aangepast en online gezet.
-Brochures,
visitekaartjes en papier versies van de vragenlijst worden gedrukt en naar jullie
verspreidt.
-Jullie gaan in de
bedrijven zoveel mogelijk mensen mobiliseren om de enquête in te
vullen.
-De vragenlijst kan
gedurende 2 maanden worden ingevuld.
-Na sluiting verwerk ik
de resultaten. (ik voeg een voorbeeld bij van resultaten uit
Weert)
VIERDE
BIJEENKOMST LEERWEG LICHT OP DE NACHT ROTTERDAM:
Voor de zomer bespreken
we in een vierde bijeenkomst van de Leerweg de resultaten. Samen de begeleidende
bestuurder wordt per bedrijf een plan van actie gemaakt. Hier kun je een voorbeeld downloaden van de enquete resultaten die uit Weert naar voren kwamen. Het geeft je een beeld wat je van de enqute kan verwachten.
Vandaag wordt het leerweg-college verzorgd door Sander van
Eekelen. Sander zal dieper in gaan op de fysiologische gevolgen van het werken
in onregelmatige roosters, met name gericht op eten en slapen.
Biologische klok.
Ons waak- en slaap ritme wordt aangestuurd door de
biologische klok. Deze is gelocaliseerd in onze hersenen en reageert met name
op daglicht. Daarnaast bevatten onze organen allerlei klokcellen die ook
informatie doorgeven aan de biologische klok. Elke dag wordt zo een patroon
ingeregeld waarin onze hartslag, temperatuur,hormoonhuishouding en
spijsvertering mee beweegt op activiteit tijdens de dag en rust tijdens het
nachtvenster.
Dit resulteert ook in gedrag en mogelijkheden voor
activiteiten. Uit onderzoek blijkt dat je alertheid samenhangt met het
dag-nacht ritme. Door middel van eenvoudige testjes is de alertheid te meten en
daaruit komt altijd een zelfde patroon terug. Overdag optimale alertheid die
afneemt en gedurende de nacht zijn dieptepunt bereikt.
Dit dag en nacht ritme van de biologische klok verzet zich
maar heel moeilijk en zeker niet als je in ploegendienst of onregelmatige
roosters werkt. Een volledige omdraai van het dag/nacht ritme vindt alleen
plaats als je ook naar een ander deel van de wereld vliegt.
Wat wel in ploegendienst gebeurd is dat allerlei fysiologische processen
proberen zich aan te passen aan het onregelmatige werkrooster. Werknemers in
ploegendienst krijgen daardoor te maken met fysiologische processen die
onderling niet meer synchroon lopen.
Vermoeidheid, verminderde
alertheid en verminderde veiligheid.
Een belangrijk gevolg van desynschronisatie is het
opstapelen van vermoeidheid. Ploegendienstwerkers kunnen door hun onregelmatige
werktijden lange dagen maken. denk bijvoorbeeld aan de eerste nachtdienst.
Veelal sta je dan ’s ochtend nog op een redelijke tijd op, slaapt misschien nog
voor de nachtdienst wat, maar over het algemeen ben je al meer dan 10 uur op de
been als je ’s avonds aan de nachtdienst begint. Plus daar het effect bij van
korter en slechter slapen tijdens de periode van nachtdiensten en er ontwikkeld
zich een patroon van fatique, oftewel opgestapelde vermoeidheid.
Vermoeidheid leidt tot slaperigheid en verminderde alertheid
tijdens en vlak na de nachtdienst. Zo blijkt uit onderzoek dat de alertheid van
iemand die net uit de nachtdienst komt te vergelijken is met iemand die 0,05
promillage alcohol in zijn bloed heeft (het wettelijk toegestane promillage om
nog auto te mogen rijden). Naarmate je meer nachtdiensten achter elkaar werkt
neemt deze alertheid alleen maar af. Ploegendienstwerkers zijn letterlijk
dronken van vermoeidheid als ze ’s ochtend naar huis rijden.
Dit fysiologische proces kan nauwelijks door de vrije wil worden
beïnvloed. Mensen kunnen niet stoppen met slapen. Slaperigheid dwingt zich op
en je valt vanzelf in een (micro)slaap ondanks voornemens om wakker te blijven. Het werken in nachtdienst brengt daardoor
veiligheidrisico’s met zich mee. Uit allerlei wetenschappelijk onderzoek blijkt
keer op keer dat nachtdiensten meer ongelukken en foutjes veroorzaken dan
nachtdiensten.
Gezondheidsklachten:
Aan onregelmatige werktijden worden verschillende erkende
gezondheidsklachten gekoppeld. Er is sprake van ploegendienstgerelateerde
klachten van de spijsvertering (SMS) en ploegendienstgerelateerde
slaapproblemen (SWSD). Maar ook lopen onregelmatige werkers een groter risico
op hart- en vaatziekten en (borst) kanker.
Kijk hier ook op mijn arbeidstijdenblog voor uitgebreidere
informatie:
De visie van Sander is dat het aanpakken van bovenstaande problematiek
zich niet alleen moet richten op het verbeteren van de roosterergonomie. Elk
onregelmatig rooster verstoort de fysiologische balans en leidt tot fysieke
klachten. Roosterergonomie kan deze klachten niet wegnemen. Uit onderzoek
blijkt dat elk type rooster zijn nadelen heeft.
Sander bepleit een aanpak waarin ook de fysiologische
problemen worden aangepakt door middel van fatique risk management. In deze benadering wordt ook gekeken naar maatregelen
gericht op verminderen van werkdruk en het optimaliseren van de bezetting.
Er zijn diverse tools om de alertheid tijdens de nachtdienst
te verbeteren. Software (CAS) voorspelt op basis van het individuele rooster en
individuele kenmerken wanneer iemand behoefte heeft aan een powernap, tijdens
de nachtdienst.
Ook door middel van slimme voeding kan de alertheid en de
gezondheidsklachten verbeterd worden. Belangrijk advies voor het eten tijdens
de nachtdienst:
Het verbeteren van de slaaphygiëne en het introduceren van
powernaps zijn tenslotte ook belangrijke elementen in het managen van
ploegendienst gerelateerde vermoeidheid.
De powerpoint van deze tweede lezing kun je hier downloaden.
De bovenstaande samenvatting is ook als Word document beschikbaar.
Maandag 19 november 2012 komen we bij elkaar voor de tweede
bijeenkomst van de leerweg Licht op de Nacht. Deze bijeenkomsten vinden plaats
in Hotel Postillon te Dordrecht.
De indeling van de 2e ochtend:
09.00 uur – 09.30 uur: aanreizen / koffie – thee
09.30 uur – 09.45 uur: ruimte voor mededelingen
09.45 uur – 12.30 uur: Sander van Eekelen: verstoring van
het bioritme door ploegendienst en de gevolgen voor de veiligheid en gezondheid
van de werknemers.
Afsluitend 12.30 uur lunch.
Tussendoor zal naar behoefte van de deelnemers een korte
pauze worden ingelast.
Sander van Eekelen is eigenaar van het adviesburo Circadian. Hij zal een de volgende onderwerpen gaan behandelen
1. Veiligheid/alertheid
tijdens de nachtdienst.
2. Mogelijke
oplossingen door het introduceren van een powernap en een slim eten strategie
tijdens de nacht.
3. Circadian heeft software ontwikkeld om de dip tijdens de nachtdienst te voorspellen.
4. Langere termijn
gevolgen voor de gezondheid. Shiftwork Metabolic Syndrome en ShiftWork Sleep Disorder
5. Mogelijke
oplossingen door op peil brengen van de slaaphygiëne en slaapomgeving, aangepast
eten en bewegen.
Hieronder alvast een filmpje om kennis te maken met Sander.
Ook kun je op mijn arbeidstijdenblog al een aantal artikelen vinden die in de lezing van Sander aan de orde komen.
Op 1 oktober 2012 is de Leerweg Licht op de Nacht in de
regio Rotterdam van start gegaan. Een groep van 25 kaderleden uit verschillende
industrie bedrijven volgden het eerste werkcollege van Coen van Limborgh. Hij
is arbeidstijdenadviseur bij het adviesbureau Syntro.
In het eerste deel van zijn presentatie is Coen vooral ingegaan
op de verstoring van de biologische klok door het werken in ploegendiensten.
Het menselijk lichaam is evolutionair ingeregeld op een dag/nacht ritme. In de
hersenen bevindt zich een klein centrum dat het bio-ritme regels. Dit gebeurt
in samenspel met allerlei klokcellen in het lichaam, bijvoorbeeld in het
maag-darm stelsel. Hartslag, bloeddruk, lichaamstemperatuur en hormoonsystemen
worden ingeregeld vanuit het uitgangspunt dat een mens overdag actief is en ’s
nacht rust/slaapt.
De blootstelling aan daglicht is een grote factor in het
gelijk houden van de biologische klok, maar ook andere signalen zijn daarbij
belangrijk. Dat zijn vooral prikkels vanuit het sociale leven van de mens:
bijvoorbeeld de krant die ’s ochtend op de mat valt, de snelweg die weer begint
te ruisen en het acht uur journaal.
Als alle prikkels, inclusief het daglicht worden weggehaald
dan komt het lichaam in een zogenaamd vrij ritme. Uit experimenten blijkt dat
de gemiddelde dag/nacht cyclus ongeveer 25 uur bedraagt. Dat betekent dat de
biologische klok elke dag weer een beetje gelijk gezet moet worden. Daarvoor
gebruikt men de term Zeitgebers. Het bioritme kun je dan als volgt visualiseren.
Werken op onregelmatige tijdstippen en in ploegendienst
verstoort dit bio-ritme. Allerlei lichamelijke processen reageren anders op
deze verstoring, maar het resultaat is dat ze verschillende ritmes gaan lopen
en niet meer goed op elkaar zijn afgestemd. Men noemt dit desynchronisatie en
dissociatie.
Ploegendienstwerkers hebben een extra handicap omdat ze
telkens van dienst wisselen. Daardoor treedt er elke keer weer een verstoring
op en kan het lichaam niet wennen aan een ander ritme. Uit onderzoek bij mensen
die verhuizen naar de andere kant van de wereld – en daardoor dus alle
Zeitgebers een ander ritme afdwingen – blijkt dat men 5 tot 15 dagen nodig
heeft om in een nieuw ritme te geraken. In ploegendienst blijven de Zeitgebers
echter steeds een ander ritme aanwijzen en wisselt de dienst regelmatig. Een
ploegendienstwerkers kan dus nooit in een ander bioritme terecht komen.
Het gevolg is dat men slecht gaat slapen en vermoeid raakt.
Op korte termijn heeft dit gevolgen voor de alertheid tijdens de nachtdienst en
de terugreis naar huis en op langere termijn leidt dit tot allerlei
gezondheidsklachten, zoals een grotere kans op hart en vaatziekten en
overgewicht.
Roosterergonomen hebben daarom vuistregels bedacht om de
negatieve gevolgen te beheersen. In Nederland gaan we er vanuit dat de beste
oplossing is dat het rooster de biologische klok niet laat wennen aan een ander
ritme. De gedachte is dat daardoor het bioritme zo dicht mogelijk bijeen
normaal dag/nacht ritme gaat blijven. Roostertechnisch betekent dit snel
voorwaarts roteren. Bovendien moet vermoeidheid en met name de opstapeling van
vermoeidheid voorkomen worden. Dit kan bereikt worden door de dienstlengte te
beperken en niet al te veel diensten van dezelfde soort achter elkaar te draaien.
Daarbovenop hebben roosterergonomen ook een aantal sociale vuistregels
voor roosters bedacht om psychische en sociale problemen te bestrijden. Dit
lijdt tot de volgende roostervuistregels.
Naast de roosterergonomie zijn ook vele tips en maatregelen
te nemen om gezond te eten en een goede slaaphygiëne toe te passen.
Coen heeft vervolgens een groot aantal roosters besproken en
een aantal tips gegeven hoe een roosterveranderingen vorm gegeven moet worden.
De totale PowerPoint kun je hier downloaden. Het verhaal
staat ook uitgebreid in de brochure Licht op de Nacht. Deze brochure kun je
terug vinden op mijn arbeidstijdenblog. De blog bevat ook vele andere
interessante artikelen.
Tenslotte, hier kun je de lijst van deelnemers vinden. Klik.
vrijdag 14 september 2012
Eerste bijeenkomst
De Leerweg Licht op de Nacht bestaat uit 4 ochtendbijeenkomsten op:
maandag 1 oktober 2012 – maandag 19 november 2012 – maandag 14 januari 2013
– april 2013 (exacte datum nader te
bepalen). Deze bijeenkomsten vinden plaats in Hotel Postillon te Dordrecht.
Voor deze Leerweg Licht op de Nacht hebben zich 20 kaderleden opgegeven die werkzaam zijn in bedrijven waar arbeid in de nacht wordt verricht. Gedurende het programma zal er voldoende gelegenheid zijn om onderling informatie uit te wisselen/te delen.
Overigens, heb je collega kaderleden die zich niet hebben opgegeven maar wel belangstelling hebben, laat het dan weten op arbeidstijden@gmail.com
De indeling van de 1e
ochtend op 1 oktober a.s.:
09.00 uur – 09.30 uur: aanreizen / koffie – thee
09.30 uur – 09.45 uur: kennismaken deelnemers
09.45 uur – 12.30 uur: Coen van Limborgh: vuistregels
“gezonde”ploegenroosters
Afsluitend 12.30 uur Lunch.
Tussendoor zal naar behoefte van de deelnemers een korte
pauze worden ingelast.
Coen Zal vooral ingaan op de wetenschappelijke kennis van het roosteren. Ook zal hij aandacht besteden aan de verschillende roosteropties bij 3,4 en 5 ploegendienst. Extra aandacht gaat uit naar het ouder worden in ploegendienst. We hebben vast een klein filmpje om kennis te maken met Coen.
Op dit blog zal ik ook de powerpoints van de bijeenkomsten plaatsen en andere interessant materiaal.
