Verslag Tweede Bijenkomst

Vandaag wordt het leerweg-college verzorgd door Sander van Eekelen. Sander zal dieper in gaan op de fysiologische gevolgen van het werken in onregelmatige roosters, met name gericht op eten en slapen.

Biologische klok.

Ons waak- en slaap ritme wordt aangestuurd door de biologische klok. Deze is gelocaliseerd in onze hersenen en reageert met name op daglicht. Daarnaast bevatten onze organen allerlei klokcellen die ook informatie doorgeven aan de biologische klok. Elke dag wordt zo een patroon ingeregeld waarin onze hartslag, temperatuur,hormoonhuishouding en spijsvertering mee beweegt op activiteit tijdens de dag en rust tijdens het nachtvenster.

 Dit resulteert ook in gedrag en mogelijkheden voor activiteiten. Uit onderzoek blijkt dat je alertheid samenhangt met het dag-nacht ritme. Door middel van eenvoudige testjes is de alertheid te meten en daaruit komt altijd een zelfde patroon terug. Overdag optimale alertheid die afneemt en gedurende de nacht zijn dieptepunt bereikt.

Allerlei lichamelijke functies vertonen dezelfde curve.

Dit dag en nacht ritme van de biologische klok verzet zich maar heel moeilijk en zeker niet als je in ploegendienst of onregelmatige roosters werkt. Een volledige omdraai van het dag/nacht ritme vindt alleen plaats als je ook naar een ander deel van de wereld vliegt.

Wat wel in ploegendienst gebeurd is dat allerlei fysiologische processen proberen zich aan te passen aan het onregelmatige werkrooster. Werknemers in ploegendienst krijgen daardoor te maken met fysiologische processen die onderling niet meer synchroon lopen.

 Vermoeidheid, verminderde alertheid en verminderde veiligheid.

Een belangrijk gevolg van desynschronisatie is het opstapelen van vermoeidheid. Ploegendienstwerkers kunnen door hun onregelmatige werktijden lange dagen maken. denk bijvoorbeeld aan de eerste nachtdienst. Veelal sta je dan ’s ochtend nog op een redelijke tijd op, slaapt misschien nog voor de nachtdienst wat, maar over het algemeen ben je al meer dan 10 uur op de been als je ’s avonds aan de nachtdienst begint. Plus daar het effect bij van korter en slechter slapen tijdens de periode van nachtdiensten en er ontwikkeld zich een patroon van fatique, oftewel opgestapelde vermoeidheid.

Vermoeidheid leidt tot slaperigheid en verminderde alertheid tijdens en vlak na de nachtdienst. Zo blijkt uit onderzoek dat de alertheid van iemand die net uit de nachtdienst komt te vergelijken is met iemand die 0,05 promillage alcohol in zijn bloed heeft (het wettelijk toegestane promillage om nog auto te mogen rijden). Naarmate je meer nachtdiensten achter elkaar werkt neemt deze alertheid alleen maar af. Ploegendienstwerkers zijn letterlijk dronken van vermoeidheid als ze ’s ochtend naar huis rijden.

Dit fysiologische proces kan nauwelijks door de vrije wil worden beïnvloed. Mensen kunnen niet stoppen met slapen. Slaperigheid dwingt zich op en je valt vanzelf in een (micro)slaap ondanks voornemens om wakker te blijven.
Het werken in nachtdienst brengt daardoor veiligheidrisico’s met zich mee. Uit allerlei wetenschappelijk onderzoek blijkt keer op keer dat nachtdiensten meer ongelukken en foutjes veroorzaken dan nachtdiensten.

Gezondheidsklachten:

Aan onregelmatige werktijden worden verschillende erkende gezondheidsklachten gekoppeld. Er is sprake van ploegendienstgerelateerde klachten van de spijsvertering (SMS) en ploegendienstgerelateerde slaapproblemen (SWSD). Maar ook lopen onregelmatige werkers een groter risico op hart- en vaatziekten en (borst) kanker.

Kijk hier ook op mijn arbeidstijdenblog voor uitgebreidere informatie:

Spijsvertering (Klik hier)
Slapen (Klik 1 en klik 2)

Mogelijke aanpak.

De visie van Sander is dat het aanpakken van bovenstaande problematiek zich niet alleen moet richten op het verbeteren van de roosterergonomie. Elk onregelmatig rooster verstoort de fysiologische balans en leidt tot fysieke klachten. Roosterergonomie kan deze klachten niet wegnemen. Uit onderzoek blijkt dat elk type rooster zijn nadelen heeft.

Sander bepleit een aanpak waarin ook de fysiologische problemen worden aangepakt door middel van fatique risk management.  In deze benadering wordt ook gekeken naar maatregelen gericht op verminderen van werkdruk en het optimaliseren van de bezetting.

Er zijn diverse tools om de alertheid tijdens de nachtdienst te verbeteren. Software (CAS) voorspelt op basis van het individuele rooster en individuele kenmerken wanneer iemand behoefte heeft aan een powernap, tijdens de nachtdienst.

Ook door middel van slimme voeding kan de alertheid en de gezondheidsklachten verbeterd worden. Belangrijk advies voor het eten tijdens de nachtdienst:

Het verbeteren van de slaaphygiëne en het introduceren van powernaps zijn tenslotte ook belangrijke elementen in het managen van ploegendienst gerelateerde vermoeidheid.

De powerpoint van deze tweede lezing kun je hier downloaden.

De bovenstaande samenvatting is ook als Word document beschikbaar.