Verslag eerste bijeenkomst

Op 1 oktober 2012 is de Leerweg Licht op de Nacht in de regio Rotterdam van start gegaan. Een groep van 25 kaderleden uit verschillende industrie bedrijven volgden het eerste werkcollege van Coen van Limborgh. Hij is arbeidstijdenadviseur bij het adviesbureau Syntro.

In het eerste deel van zijn presentatie is Coen vooral ingegaan op de verstoring van de biologische klok door het werken in ploegendiensten. Het menselijk lichaam is evolutionair ingeregeld op een dag/nacht ritme. In de hersenen bevindt zich een klein centrum dat het bio-ritme regels. Dit gebeurt in samenspel met allerlei klokcellen in het lichaam, bijvoorbeeld in het maag-darm stelsel. Hartslag, bloeddruk, lichaamstemperatuur en hormoonsystemen worden ingeregeld vanuit het uitgangspunt dat een mens overdag actief is en ’s nacht rust/slaapt.

De blootstelling aan daglicht is een grote factor in het gelijk houden van de biologische klok, maar ook andere signalen zijn daarbij belangrijk. Dat zijn vooral prikkels vanuit het sociale leven van de mens: bijvoorbeeld de krant die ’s ochtend op de mat valt, de snelweg die weer begint te ruisen en het acht uur journaal.

Als alle prikkels, inclusief het daglicht worden weggehaald dan komt het lichaam in een zogenaamd vrij ritme. Uit experimenten blijkt dat de gemiddelde dag/nacht cyclus ongeveer 25 uur bedraagt. Dat betekent dat de biologische klok elke dag weer een beetje gelijk gezet moet worden. Daarvoor gebruikt men de term Zeitgebers. Het bioritme kun je dan als volgt visualiseren.

Werken op onregelmatige tijdstippen en in ploegendienst verstoort dit bio-ritme. Allerlei lichamelijke processen reageren anders op deze verstoring, maar het resultaat is dat ze verschillende ritmes gaan lopen en niet meer goed op elkaar zijn afgestemd. Men noemt dit desynchronisatie en dissociatie.

Ploegendienstwerkers hebben een extra handicap omdat ze telkens van dienst wisselen. Daardoor treedt er elke keer weer een verstoring op en kan het lichaam niet wennen aan een ander ritme. Uit onderzoek bij mensen die verhuizen naar de andere kant van de wereld – en daardoor dus alle Zeitgebers een ander ritme afdwingen – blijkt dat men 5 tot 15 dagen nodig heeft om in een nieuw ritme te geraken. In ploegendienst blijven de Zeitgebers echter steeds een ander ritme aanwijzen en wisselt de dienst regelmatig. Een ploegendienstwerkers kan dus nooit in een ander bioritme terecht komen.

Het gevolg is dat men slecht gaat slapen en vermoeid raakt. Op korte termijn heeft dit gevolgen voor de alertheid tijdens de nachtdienst en de terugreis naar huis en op langere termijn leidt dit tot allerlei gezondheidsklachten, zoals een grotere kans op hart en vaatziekten en overgewicht.

Roosterergonomen hebben daarom vuistregels bedacht om de negatieve gevolgen te beheersen. In Nederland gaan we er vanuit dat de beste oplossing is dat het rooster de biologische klok niet laat wennen aan een ander ritme. De gedachte is dat daardoor het bioritme zo dicht mogelijk bijeen normaal dag/nacht ritme gaat blijven. Roostertechnisch betekent dit snel voorwaarts roteren. Bovendien moet vermoeidheid en met name de opstapeling van vermoeidheid voorkomen worden. Dit kan bereikt worden door de dienstlengte te beperken en niet al te veel diensten van dezelfde soort achter elkaar te draaien.

Daarbovenop hebben roosterergonomen ook een aantal sociale vuistregels voor roosters bedacht om psychische en sociale problemen te bestrijden. Dit lijdt tot de volgende roostervuistregels.

 Naast de roosterergonomie zijn ook vele tips en maatregelen te nemen om gezond te eten en een goede slaaphygiëne toe te passen.

Coen heeft vervolgens een groot aantal roosters besproken en een aantal tips gegeven hoe een roosterveranderingen vorm gegeven moet worden.

De totale PowerPoint kun je hier downloaden. Het verhaal staat ook uitgebreid in de brochure Licht op de Nacht. Deze brochure kun je terug vinden op mijn arbeidstijdenblog. De blog bevat ook vele andere interessante artikelen.

Tenslotte, hier kun je de lijst van deelnemers vinden. Klik.